ОДОБИМИЗ – ҲУСНИМИЗДИР

Тобора гўзаллашиб бораётган шаҳримиз жамолини кўриб баҳри дилинг яйрайди. Аммо шу гўзалликни ўзининг ғайри ихтиёрий ҳатти-ҳаракатлари билан бузаётган инсонлар борлиги киши ўйлантиради. Бошланғич синфда таҳсил олаётган кезларимда ўқитувчимиз кўчада юриш одоби ҳақида бир-биридан ажойиб ривоят ва ҳикояларни сўзлаб берганди. Дарс якунида “Сиз ҳам шунга амал қиласизми?” дея мурожаат қилиб ҳаммамизни фикрлашга чорлаганди. Ўшанда йўлда юрган пайтда таом ейиш ёки писта чақиш, сақич чайнаш, жамоат жойга туфлаш ва бурун қоқиш одобсизлик эканлигини билиб олгандим. Мана, орадан 20 йил ўтибдики, олган сабоқларимимга амал қилишни унутганим йўқ.

БОЛАЛИКНИНГ ЁРҚИН ИЗЛАРИ

Қўлига қалам тутган инсоннинг софдиллиги унинг сийратига ҳам кўчишини умидли ёш қаламкаш Ёрқинжон Ҳайитбоев мисолида яна бир бор амин бўлдик. Унинг “Мана, мен!” деб чақнаб турган кўзларидан ўзига бўлган ишончни англаш учун назар солиш кифоя. Орзулар фаслида аслида ишонч, интилиш, ҳаракат бўлса, маррани эгаллаши шубҳасиз.  Ёрқинжон Ҳайитбоев айни пайтда Мирзаобод туманидаги 15-умумтаълим мактабининг 8-синфида аъло баҳоларга ўқиб келмоқда. У шу кунга қадар 70 дан ортиқ диплом, сертификат, фахрий ва мақтов ёрлиқлар, ташаккурномалар соҳиби.

КАРВОН ЙЎЛИГА НАЗАР

Ҳали уч ёшга тўлмаган жиянимнинг зийраклигидан ақлим шошади. Унинг ёшида бўлганимда аэропорт сўзини тўлиқ талаффуз қилиш у ёқда турсин, нималигини ҳам билмаганман. Нотаниш товушлардан ҳайиқиб, ҳайвонот боғини остонасида туриб қайтганимни эс-эс хотирлайман. Болаликдаги суратларим бармоқларим саноғига етмайди... Моддий техника ҳақида тўхталишимга ҳожат ҳам йўқ. Кўчаларда онда-сонда енгил машиналар ўтиб турар, йўловчиларнинг манзилига етиб олиши узоқ муддатга чўзиларди.... Энди-чи? Ҳаммаси бутунлай бошқача... Мана, халқимиз орзу қилган ёруғ кунлар остона ҳатлаб кирганига 25 йилдан ошаяпди.

ТАТУАЖ ЁХУД СОХТА ҲУСН

Таъзия бўлган хонадондан тўп-тўп бўлиб хотин-халаж тарқалди. Хонадондан узоқлашган аёллар марҳума дугоналари ҳақида илиқ хотираларни ёдга олишар экан, улардан бири ачинганча сўз қотди:

- Раҳматлининг қизлари ўзига ўхшамабди-да, эсиз. Умри давомида қоши ўсмадан, кўзи сурмадан бошқасини кўрмаган. Қизлари "дод" деб фарёд чекишаяпти-ю, аммо уларнинг юзларидаги пардоз-андозни кўриб, ажабланиб қолдим.

ЎЗЛИГИМИЗНИ УНУНТМАНГ

Баъзан тенгдош қизларни кўриб ҳайратланиб қоламан. Тор шимларда ярим яланғоч кийиниб юришади. Улар ўзбек бўлатуриб нега бошқа миллатга хос кийинишади, тушунолмайман. Сочларини калта қирқиб олишади. Кўчада ёки жамоатчилик орасида тортинмасдан қўл телефонида баланд овозда гапиришади, ажнабий мусиқаларни тинглашади. Аввал момоларимиз сочларини қирқ кокил қилиб ўриб, ироқи дўппиларда юришган. Уларни кўриб бўз йигитлар ортидан  ошиқ бўлиб эргашишган.

ОҚИБАТ

Дугонамнинг  соғлиги ёмонлашиб қолганини эшитиб ҳабар олгани  бордим. Унинг оддийгина оиладан эканлигини билсам-да уйига бормагандим. Ўйлаганимдан кўра ачинарли ҳолда яшашар экан. Мафтуна кутилмаган ташрифимдан шошилиб қолганини сездириб қўйди: дугонажон, келишингни айтиб қўймабсан,- хижолатомуз ерга тикилди у. Унинг гапларига парво қилмагандек тутдим ўзимни, лекин ичимда шу шароитда  аъло баҳоларга ўқиб юрганга тан бердим. Мафтунанинг дадаси ташлаб кетганини ҳам эшитганмизу, аммо у бирор марта бу ҳақида гап очмаганди. Негадир ҳозир гаплашиб ўтириб дадаси ҳақида сўз очиб қолди.

 ИБРАТ

Каромат холани ҳамма баджаҳл ва қўпол аёл деб ўйлайди. Нимагаки, кўп қаватли уйдаги таниш-нотаниш ёш жувонларни тергагани тергаган: шаҳарлик хотинчалар сочи  тўзғиб уйғонгунича ана сутчи аёллар ризқини териб бўлди. Бу қурмагур келинпошшалар қишлоқни меҳнатидан қочиб “этаж”га бекиниб олишган, шуларни хотин деб ўтирган эркакларниям уриб кетган-да. Лоақал у ёқ бу ёқни супириб сидиришмаса, писта чақиб ўтиришади-ю тозалашни хаёлга келтиришмайди, ноинсофлар. Ҳой фалончихон, “пакет эр”ингиз яхшими, кўринмай қолди-да. У иккинчи хотин бўлиб текканларнинг эрини шундай атайди. Холанинг айтишича, бунақа  тоифали эрлар фақат хотинни кўнглини олиш учун “пакет” кўтариб кун кўрармиш.

“САНЪАТИМНИ БУС-БУТУНЛИГИЧА СЕВАМАН” - дейди Олим Хўжаев номидаги Сирдарё вилояти мусиқали драма театри актирисаси Раъно Юнусова

Ўзбекистон Миллий театри саҳнасида роль ижро этишни Раъно Юнусова узоқ йиллардан бери орзуларди. Шу йилги  “Сени куйлаймиз, замондош” Ўзбекистон театрларининг II республика танловида унинг мана шу орзуси амалга ошди. Бугунги куннинг долзарб муаммоларидан бири-одам савдосига бағишланган “Аёл қадри” деб номланган спектаклни томошабинлар катта қизиқиш билан томоша қилишди. Ушбу асардаги етакчи қаҳрамонлардан бири Хуршида образини  маромига етказиб ижро этган  Р. Юнусова “Аёл ролининг энг яхши ижрочиси учун” номинациясига лойиқ деб топилди. Ҳайъат раиси, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийи , профессор Ҳамидулла Икромов қўлидан ушбу мукофони оларкан, актрисанинг қалби қувончга тўлди. Санъаткор учун ижрочиликнинг тан олиниши, томошабинлар ҳурматига сазовор бўлиш улуғ саодат эмаси?

ҚЎШИҒИДАН ИЗЛАНГ УНИ

Ўшанда Раъно коллеж ўқувчиси эди. Биринчи маротаба катта саҳнада  Жамила монологини  маромига етказиб  ижро этгани учун  домлалари, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артистлар Озода Абдуллаева ва Раҳим Ҳасанов ва залдагилар қизғин олқишлашди. Ўқитувчиси Тўхтаниёз Тожиев концертдан кейин секингина унинг олдига келди:

– Овозинг жуда яхши, образга кироласан, агар  ашулани юракдан ҳис этиб ижро этсанг марра сеники. Мухлислар қачон бирорта ашулани севиб қолишади, юрак қўри билан уйғунлашсагина тинглашади. Иккаламиз биргаликда Фарғона шаҳрида ўтказиладиган республика кўрик-танловига тайёргарлик кўрамиз.

ДИЛ ЯРАСИ

Йигитнинг уйидагилар оёқяланг югуриб келган қизни ҳайратланиб, минг хавотирда ичкарига олиб киришди. Энг ажабланарлиси, йиғидан кўзлари қизариб кетган Зиёда Холмат амакининг оёқларига йиқилиб ёлворди:

– Отажон, қандай тушунсангиз шундай тушунаверинг, мени ҳайдаманглар! Ота-онамникидан қочиб келдим! Бошқа йигитга турмушга чиқмайман! Ўлгунимча сизни ва онажонимни хизматларингизни қиламан, Мурод акамсиз яшашнинг кераги йўқ! Менга ёрдам беринглар!

Холмат ака  кўпни кўрган, қолаверса жуда сермулоҳазали, қўл учида   яшасаям орияти кучли, маърифатли инсон эди. Оёқлари остига йиқилган  қизни  ногиронлик аравачаси олдидан  нари сурди:

“АББОСДАН ҚОЛИШМАЙМАН”

Фаррух МАХСУДАЛИЕВ – 1993 йил 16 сентябрда  Гулистон туманида санъаткор оиласида таваллуд топган.  Келажакда халқ ардоғидаги машҳур ҳофизлар сафидан ўрин олишни орзу қилади. Ёшлар орасида ўзининг спорт соҳасидаги муваффақияти билан жаҳонга танилган Аббос Махсудалиевнинг амакиваччаси Фаррух ҳам санъат соҳасида худди унингдек ютуқларга эришишга ҳаракат қилади.

ОРЗУЛАРИ ОЙДИН БИБИХОНИМ

Тошкент шаҳрида ўтказилаётган бадиий гимнастикачиларнинг Халқаро очиқ турнирида ўз чиқишлари билан ҳакамлар эътиборини тортган ва томошабинлар олқишига сазовор бўлган ёшгина қиз фахрли ўринга лойиқ деб топилди. Бундан қувончи ичига сиғмаган Бибихоним янада  баландроқ чўққилар сари интила бошлади. Зеро, интилиш ва ўзингга ишонч муваффақият калитидир.

ОРЗУЛАРИ БОШЛАДИ ЙЎЛГА

Қизалоқ онасининг қўлларидан  тортқилаб ҳоли-жонига сира қўймайди, кўзига кўринган нарсани оҳангга мослаб ашуладай айтади. Муштдеккина қизчасининг атрофдаги кўринган нарсага қофияли сўзлар айтишидан эса соддагина онаизор қўрқади: бирон нарса даримадимикан? Кекса онасидан, қайнотаси Юсуф бободан маслаҳат сўрайди. Ўзи ҳам унча-мунча  шеърлар қоралаб юрган зиёли, юзларидан нур ёғилиб турадиган қайнотаси унинг гапларига мийиғида кулиб қўяди: нимасидан қўрқасан, бундан севинишинг керак. Худо  хоҳласа, шу қизалоғим Зулфияхонимга ўхшаган шоира бўлади!

ОНА ЮРТ СОҒИНЧИ

 Туш кўрибман. Қишлоқда бобомларникида эмишман. Хона анча қоронғу эди. Орқа тарафдан кўча эшиги томон дераза ёнидан бир мўйсафид ўтиб кетаётганди. «Бобомларнинг қўшниси» дея мен унга салом бердим. Дераза ёнидан ўтиб кетган бўлса-да, овозимни эшитиб, ортига қайтиб саломимга алик олди. Муйсафид: – Мени таниб қолишди-ку, - деб хурсанд ҳолда деразадан тўппа-тўғри баланд бўйини эгмасдан олдимга кириб келди. У устидаги ёпинчиғини ечганда, хона кўзим қамашадиган даражада бир зумда ёришди. У оппоқ соқолли, оппоқ кийим кийган чол эди. Унинг кўзлари ғайри оддий нур таратарди. Мен уни танидим, бу-Хизр бува эди. Севинганимдан «Сиз ростдан Хизр бувасиз-а?» дея бир неча маротаба такрорладим. У менга қўлини узатди. Юмшоқ, майин бармоқларини тутарканман, тилак сўрашимни буюрди. Шунда мен фақат бир нарсани «тўрт мучам соғ ҳолда она юртимга қайтиш»ни тилак қилдим…

ЎЗИМИЗ БИЛГАН НОДИРА

Бундан анча йиллар аввал таҳририятга тортинибгина келган қизнинг шеърий машқлари билан танишиб, кўнглимиз ёришиб кетгани рост. Айрим нуқсонлардан холи бўлмаган қораламаларида ўзига хос илиқ фикрлар борлиги қувонтириб юборганди. Шу-шу Оқолтин туманидаги 6-умумтаълим мактабининг 8-синф ўқувчиси Нодира Ғозиева таҳририятга тез-тез ташриф буюрадиган, устози Норинисо Қосимовага янги  қораламаларини интиқлик билан   тутқазадиган бўлди.

МОМОЛАР ЧАНҚОВУЗИ

Жажжигина қизалоқнинг лабига чанқовузни қистириб  куй чалаётганини кўрган Саодат опанинг кўнгли яйраб кетди. Яқиндагина унга чанқовуз  чалишни ўргатган эди, мана  қизгина дарров ўрганиб олибди. Кўнглига момоларнинг қадимий мусиқа асбоби – чанқовуз меҳри тушган қизни опа ички бир муҳаббат ила кузатди.

ҲУНАРЛИ ХОР БЎЛМАС

 Ота-боболаримиздан  қолган мерос – ҳунармандчиликни давом эттираётган  ёшларнинг кўплиги  кишини  қувонтиради. Зеро, аводдан авлодга ўтиб келаётган миллий ҳунармандчилик сир-асрорларини кейинги авлодга етказиш ҳам қарз ҳам фарздир.

Бахт шаҳридаги Нарзуллаевлар оиласини билганлар  ҳунармандлар оиласи деб аташади. Оила аъзолари миллий буюмлар, уй-рўзғор анжомлари ясаш билан шуғулланади. Улар томонидан ясаладиган бешиклар, сандиқлар, тахта-ўқловлар, болалар учун арғимчоқлар,  ўймакорлик  ишлари ва бошқа нарсалар харидоргирлиги билан ажралиб туради.

ШИРИН СЎЗ – ЖОН ОЗИҒИ

Орамизда шундай касб эгалари борки уларнинг ҳузурида бўлганингда нафақат муаммонгни ҳал этиб, аксинча яшашга янгича иштиёқ ҳам  кўтаринки кайфиятда қайтасан. Гулистон шаҳрида жойлашган  мўъжазгина “Анора стомасервис” хусусий фирмасида бўлган киши бунга ишонч ҳосил қилади. Ўз ишининг устаси, жонкуяр ҳам ширинсўз шифокор Анора   Саидбекова беморларнинг ҳурмат-эътиборини қозонган.

– Ҳузуримга келган ҳар қандай инсон  ёшми, кексами қатъий назар нажот излаб келганини юракдан ҳис қиламан,-дейди у. Аввало беморга руҳий кайфият зарурлигини яхши  биламан. Шунинг учун оқ халатли шифокордан, айниқча тиш докторидан сал ҳайиқиброқ турган  беморга далда беришдан ишимни бошлайман.Керак бўлса ўзим севган куй-қўшиқларни хиргойи қиламан. Сабаби  қаршимдаги  жони оғриётган инсонга далда,  енгиллик бўлсин, чалғисин, дейман-да...

ҲАММАГА МЕҲР КЕРАК

Кечки пайт қишлоқда иш қизигандан қизийди. Кундузи  рўзғорнинг икир-чикирлари билан куйинган уйдагиларнинг  кун ботишига яқин қолганида унутилаёзган юмушлари эсга тушади. Одатдагидек Шарофат ая болаларига дакки берди:

– Олапарга овқат солганмисизлар? Бечора ит кун совуқлигидан  жағи такиллаб тургандир? Ўзинглар иссиқ чой ичамасанг қандай аҳволга тушасан изғирин пайти...Аёл жаврай-жаврай итқозондаги иссиқ аталани каттагина идишга қуйиб, Олапарнинг инига қараб кетди.

ТИЛ  ВА ЛИСОНИЙ ФАОЛИЯТ

Тил тафаккур шакли бўлиб, инсон ҳаётида беқиёс ўринга эга эканлиги барчага маълум. Тил инсонларга оламни англашда, у ҳақида тасаввурга эга бўлишда, уни ўрганишда ва албатта, кундалик ҳаётда ўз эҳтиёжларини қондириш мақсадида  фойдаланилади. Тил бор экан, инсонлар ўзларига керак бўлган ахборотни олади, тўплайди, хотирада сақлайди ҳамда узатади. Ҳар қандай ахборот тил ёрдамида ушбу босқичларни босиб ўтади, бу эса фанда когниция ҳодисаси номини олган. Когниция ахборотнинг берилган давридан бошлаб уни қайта репрезентация бўлгунига қадар бўлган барча босқичларни ўз ичига оларкан, шубҳасиз у бунда тилга мурожаат қилади. Инсон оламни англашда ўзининг лисоний имкониятлари чегарасидан чиқа олмайди. Чунки инсон ахборотни қабул қилишга қай даражада тайёрлигига кўра унинг салоҳияти ошади. Бу эса киши лисоний фаолияти даражасини белгилаб беради.  Шу ўринда, инсонлар  қачондан бошлаб лисоний фаолиятга қодир бўла олиши ҳақида фикр юритсак.

БОЛАДА НЕ АЙБ?

            Кўчада йиғлаб, хархаша билан қадам ташлаётган бир болакай йўловчиларнинг эътиборини ўзига тортмасдан қўймади.

            - Ойижон, руҳсат беринг, энамларникида қолай. Жон ойижон!, - у хўнграб-хўнграб.

Шу он ойисидан олган жавоби тескин ортимга қарашга мажбур қилди:

            - Эна, эна дейсан, энанг сени ҳолингдан хабар олаяптими? Эшигингдан бир бурда нон кўтариб кириб келаяптими? Ой кўрганмисан энангдан?! – аёл қадамларини шахтамлатиб, боласини силкилатиб юришда тўхтамасди.

ОЗОД ЮРТНИНГ ОЗОДБЕГИ

Қисқача шарҳ: Озодбек Ўрмоналиев 2006 йил 31 июлда Сайхунобод туманида таваллуд топган. Айни пайтда тумандаги 17-умумтаълим  мактабининг 4-синфида таҳсил олади. Эндигина ўн ёшни қаршилаган Озодбек спортнинг шашка тури бўйича Осиё чемпиони, жаҳон чемпионати совриндори ва  бир неча  карра Республика чемпиони.

Устозлари – Алишер Ортиқов Халқаро гроссмейстр,” Ўзбекистонда хизмат кўрсатган спорт устози”, “Шуҳрат” медали соҳиби ва Халқаро тоифадаги ҳакам, Дилафрўз Ортиқова эса шашка бўйича уч карра Ўзбекистон ва Осиё чемпиони.

ЎЗЛИГИМИЗНИ УНУМАНГ

Баъзан тенгдош қизларни кўриб ҳайратланиб қоламан. Тор шимларда ярим яланғоч кийиниб юришади. Улар ўзбек бўлатуриб нега бошқа миллатга хос кийинишади, тушнаолмайман. Сочларини калта қирқиб олишади. Кўчада ёки жамоатчилик орасида тортинмасдан қўл телефонида баланд овозда гапиришади, ажнабий мусиқаларни тинглашади. Аввал момоларимиз сочларини қирқ кокил қилиб юришган. 

ХОСИЯТСИЗ ХОНАДОН

Биз кўп қаватли уйда яшаймиз. Ҳар хил одамлар, қўни-қўшнилар ҳам турли туман. Аммо кирди-чиқди қиладиганларимиз саноқлигина. Ёнмиздаги подъездда аввал телбасифат кампир чоли билан яшарди. Шу кампирдан роса чўчирдик.

ТАФАККУР РИВОЖИ

Кичик мактаб ёшидиги болаларни мантиқий тафаккурини ўстириш бугунги кунда муҳим масала ҳисобланади. Чунки топқирликка ўч бўлган болалар келажакда янгиликлар яратишга интилади ва шу билан бирга ҳаётий қийничиликларни бартараф этишга қодир бўлиб улғаяди.

Кичик мактаб ёшидаги болалар топишмоқ топишга жуда ҳум қизиқашади. Улардаги бу қизиқишни пайқаган педагог ёки ота-она уларга кўплаб ёшларига хос топишмоқлар танлаб, айишлари лозим.

СЕҲРЛИ ҚУРОЛ

Мақол – тафаккур дурдонаси бўлиб, халқ тилидан олинган, асрлар оша ихчамлашган, мўъжазгина маънолар хазинаси бўлиб, болаларга тарбия беришда ўз қудратига эга. Болалар нутқлари давомида қанчалик кўп мақол ишлатса, ўша болага нисбатан тенгдошларининг эътибори, ҳурмати ошади. Халқ мақолларида доно халқимизнинг турмуш тарзи, ўй-хаёллари, орзу-умидлари мужассам.

ШАҲРАМНИНГ ШАХДАМ ОДИМЛАРИ

Шаҳрам Ғиёсов 1993 йил 7 июлда Бухоро шаҳрида туғилган. У бокс бўйича Осиё ва Жаҳон чемпиони, Жаҳон кубоги ғолиби,  Халқаро тоифадаги спорт устасидир. Шунингдек, шу йилнинг август ойида Бразиланинг Рио-де-Жанейро шаҳрида бўлиб ўтган XXXI ёзги Олимпия ўйинлари  совриндори ҳамда “Ўзбекистон ифтихори” фахрий унвони соҳиби бўлган.

– Шаҳрам, сизни XXXI ёзги Олимпия ўйинларида кумуш медални қўлга киритганингиз билан чин дилдан муборакбод этамиз! Келинг, суҳбатимизни дастлаб 22 кун давомида Ватанимиздан олисда бўлиб қайтганингиздан сўнг аэропортдаги ҳиссиётларингиздан бошласак.