ОНА ЮРТ СОҒИНЧИ

 Туш кўрибман. Қишлоқда бобомларникида эмишман. Хона анча қоронғу эди. Орқа тарафдан кўча эшиги томон дераза ёнидан бир мўйсафид ўтиб кетаётганди. «Бобомларнинг қўшниси» дея мен унга салом бердим. Дераза ёнидан ўтиб кетган бўлса-да, овозимни эшитиб, ортига қайтиб саломимга алик олди. Муйсафид: – Мени таниб қолишди-ку, - деб хурсанд ҳолда деразадан тўппа-тўғри баланд бўйини эгмасдан олдимга кириб келди. У устидаги ёпинчиғини ечганда, хона кўзим қамашадиган даражада бир зумда ёришди. У оппоқ соқолли, оппоқ кийим кийган чол эди. Унинг кўзлари ғайри оддий нур таратарди. Мен уни танидим, бу-Хизр бува эди. Севинганимдан «Сиз ростдан Хизр бувасиз-а?» дея бир неча маротаба такрорладим. У менга қўлини узатди. Юмшоқ, майин бармоқларини тутарканман, тилак сўрашимни буюрди. Шунда мен фақат бир нарсани «тўрт мучам соғ ҳолда она юртимга қайтиш»ни тилак қилдим…

Уйғониб кетиб, қаерда ётганимни тушунолмай бир оз ўйландим. Ётган хонам қўрқинчли даражада  қоронғу. Туриб, соатга боқишга ҳам қўрқдим. Юрагим қўрқувдан «тарс ёрилай» дерди. Кўзларимни маҳкам юмиб, калима қайтаришни  бошладим…Узоқ вақт шу аснода ётдим. Кейин ухлаб қолибман шекилли, тонгда шаррос қуяётган даҳшатли ёмғир          шовқинидан кўзимни очдим. Юз қўлимни юварканман, тунда кўрган тушимни ўйладим…

Бегона юртда яшаганим рост. Исмим Эркинбек. Ёшлигимдан эркин бўлишни хуш кўрардим. Кўчамизда «шўхлик» борасида менга тенг келадигани топилмасди. Ота-онам оддий ишчи бўлганликлари учун биз «эл қатори» яшардик. Синфдошларимнинг «башанг» кийинишларига  ҳавасим келарди. Уйга келиб, бир қовоқ солсам, ота-онамнинг ойлик маошлари чиқди дегунча, қўлимга кийим олишим учун тутқазишарди. Синглим билан кўринишимиздан бир-биримизга ўхшасак-да, ички оламимиз бизни мутлоқ ажратиб турарди…

Энди қанчалик унинг фикрлаши тўғрилигини тушуниб етдим.

…Мактабни «аъло» баҳоларга тамомлаб, коллежга ўқишга кирдим. Ёшлигимдан аммамнинг қизини «сенга олиб берамиз» дейишарди. Аммамнинг қизи чиндан ҳам ниҳоятда гўзал эди. Сочлари бешинчи синфлигидаёқ белидан тушарди. Оппоқ юзли, нозиккина, қошлари қалам билан чизиб қўйгандек ингичка, кўзлари эса кўкишроқ. Пинҳона унинг ортидан «соқчилар» қўярдим. Мабодо кимдир унга гап отгудек бўлса, борганимда адабини бериб қўярдим. Ҳамма бир нарсани билиб қўйишларини истардим: у фақат менга тегишлилигини. Вақт топдим дегунча, аммамларникига водийга жўнаб кетардим. У ҳам менинг назаримда менга бефарқ эмасди. Шу зайлда ойлар, ойлар кетидан йиллар ўтиб, мен ҳам, у ҳам ўн саккиз баҳоримизни қаршиладик. Коллежни учинчи босқичини тамомлаётган йилим бир хабарни эшитиб, ўзимни йўқотиб қўйдим. Аммаваччамни унаштиришибди… Бу менга қанчалик оғир ботганди. Ахир ота-онам, қариндош-уруғларнинг барчаси уни севишимни билишарди-ку… Илк муҳаббатимни шунчаки орзу-ҳавасга, ака-сингилга бўлган муҳаббатдек қарашди. Аммам-чи? Аслида ўзи эмасмиди қизини севиб қолишимга сабабчи? Доим «ўзимга куёв бўласан-а?», «Икковларинг узукка кўз қўйгандексизлар» дер эди…

Исми жисмига мос Маликам маликалардек келин бўлди. Менга алам қилган тарафи, етти ёт бегонага ёр бўлса яхшийди. Келиб-келиб, катта амакимга келин бўлди. Амакимнинг ўғли Асадни кўришга кўзим, отишга ўқим йўқ. У билан болаликдан дўст эдик. Энди ҳаммасига у Маликага унаштирилган кундан чек қўйилди. Кўрганимда нафратимни жиловлашга зўрға ўзимда куч топардим. Унинг ўзи менга айтарди «севган қизим бор» деб. Ҳатто у қиз билан учрашганини ўзим бир неча маротаба кўрганман. Асаднинг гапларига мутлақо ишонмайдиган бўлдим. Назаримда у кўз остига Маликамни олиб қўйгандек туюлаверди. Ўртада бир қизни юрагини чил-чил қилгандан кўра, оёғини қаттиқ тираб олса, амаким уни мажбурлармиди? Маликамни соғинганимда чап қўлимнинг тепа қисмига ўйиб, исмини ёзганман. Унинг ўзи ҳам буни кўрган. Ўшанда роса мени уришганди. чандиғим мени ҳеч қачон тарк этмасини билардим. Асаднинг дадаси катта бизнесменлиги учун у «бойвачча» эди. Маликани менга турмушга беришмаганлигини сабабидан бири: йўқчиликда айбладим. Асад кенжа ўғил. Келажакда данғиллама уй жойларнинг ёлғиз меросхўри. Эҳтимол аммам шу томонларини ўйлаб… Тўй куни келин-куёвларни табриклаш учун уларнинг ёнига бормадим, ҳатто яқинлашмадим ҳам. Аламимдан биринчи маротаба спиртли ичимликни тўйгунимча ичдим. Қолганини эслолмадим. Ўзимга келганимда атрофимда синглимдан бошқа ҳеч ким йўқ…

Шу орада дўстларим чет элга ишга кетишаётганини айтишди. Мен ҳам улар билан кетишга қарор қилдим. Бир йил ичида фалон доллар топиш имкониятидан воз кечгим келмасди. Ота-онамни кўндириш осон бўлмади…

Аэропортдан чиққанимдан сўнг бегона шаҳарга назар солаётгандим. Ҳаво салқин. Бир йигит мени атайин туртиб ўтиб кетди. Ўзининг тилида «келгинди» деди. Аламимдан бир мушт туширгандим, бир суткага қамаб қўйишгани етмагандек ёнимдаги бор долларларни «етказган озорим учун» тўладим. Биз ўзимиз ёлланган корхонада қурувчилик қилдик. Олти ой ишлаганимиздан сўнг маошсиз бизни қувиб солишди. Бизга берилган жойни қуриб битказганимизда нақд пул беришлари учун шартнома имзолагандик. Бари сохта чиқди. Азоб-уқубатлар энди бошланди. На туришга жойимиз, на ейишга нонимиз… Бу ердагиларнинг бари бегона. Меҳр-оқибат деган тушунча мутлақо қизиқтирмайди. Умуман олганда бу ёғига «ўзинг учун ўл етим» бўлиб қолди. Ота-онамни, синглимни соғиндим… Кўз ўнгимда уларни қийнаганларим соат миллари  каби ўтаверади.

Эълон бўйича иш топдик. Ойлик маошни ҳар ой ола бошладик. Учинчи ойга келиб, соғлиғим ёмонлашиб, касалхонага тушдим. Йиққан пулларим биргина дорига етаркан… Раҳбаримга олдиндан бир йиллик маошимни тўлашини  илтижо қилдим. Худо инсоф бериб, рози бўлди. Тузалиб чиққач йил бўйи текинига ишладим. Сал кам икки йиллик умрим ҳавога учди, кетди гўё қайсарлигим туфайли буларнинг ҳаммаси. Уйга қуруқ қўл билан қайтишга йигитлик ғурурим йул қўймасди… Ойда бир маротаба онамга қўнғироқ қиламан. Бечоранинг роса эзилаётганини ҳис қилиб ҳафта, ўн кун ўзимга келолмасдим. Онам «пулинг керакмас, болам. Келақол, қайтақол. Тўйга анча-мунча пул йиғиб қўйдик. Бировдан олдин, бировдан кейин бўлишнинг ҳеч айби йўқ…». Кўз ёш тўкаётганлари сезиларди. Менинг ейишга ноним қолмаган дақиқаларимни билганида…Кетиш учун озмунча пул керакми? Дўстларимнинг аҳволлари меникидек. Ҳалиям бегона юртда бир-биримизга суянчиқ бўлдик.

Иш масаласи ҳамон қийнарди. Иш топдик деганда, фалокат юз бериб, ишимиз чаппасига кетади. Энг қийини ана шундай фалокат дастидан дўстларимни йўқотиб қўйганим эди.

Шаҳарга озиқ-овқат дўконига кетганимда содир бўлганди. Қайтаётсам, ҳамма ёқни қора тутун қоплаган. Яшаётган жойимизга яқинлашсам, уйимизга ўт кетибди. Аввалига олов кучли бўлганини атрофдагилардан эшитдим. Ўт ўчириш машиналари, милиционерлар… Хуллас, у ердан тезроқ қочишим кераклигини тушуниб етдим. Дўстларим ўликми-тирикми, билолмадим. Мени жавобгарликка тортиб, ким неча йил, ёнган уйни пулини тўлашга мажбур этишларидан чўчидим. Нима бўлган тақдирда ҳам «дўстларимни худонинг ўзи асрасин» дея воқеа жойидан ғойиб бўлди. Ярим кун  юрганимдан сўнг бир қишлоққа етиб келдим.

Қишлоқ аҳолисида одамийлик ҳислари ҳали сақланиб қолган. Бу ерда қаровсиз уйлар кўп экан. Менга бир кулбачани беришди. Ёз бўйи томорқага қишлик учун маҳсулотлар етиштирдим. Қишлоқ аҳолисининг майда ишидан тортиб каттасигача бажаравердим. Улар менга ишларга қараб ҳақ тўлашарди. Кимнингдир томорқасига қараш, ўтин ёриш. Мол-ҳолларни боқиш, хуллас, умримда қилмаган ишларни тирикчилик учун ўргандим. Қанчалик хўрлангандим.

…Ўзим истаган эркинлик бу. Маликани кўп ўйладим. Балки аллақачон фарзандли бўлгандир? Негадир у ҳақида онам лом-лим демасди. Орадан тўрт йил ўтибди.Вазиятларга кўникиб кетдим.

Ҳозир айни қовун-тарвуз пишган палла. Кўз ўнгимда ўзимизнинг юртни эслайман. Серобгарчиликдан қишлоқларимизда мол-ҳолларга ҳам тарвуз-қовунни бутунлай беришади…Бу ерда сотиладиганларнинг таъми мутлақо бошқача. Бизнинг қовунларни еган сарингиз шираси қўлингиз бўйлаб оқаверади. …Юртимнинг  қадрини энди ҳис қилдим. Бекорга «Ватан, Ватан!» деб куйиб-пишмасакан шоирлар. Ватандан олислаган саринг буни тушунаркасан киши. Унга муносиб фарзандмаслигимдан афсус чекаяпман… Ахир тарихда енгилмас, жасурларнинг ўғлониман-у, «ўзбек» деган номни ерга ураяпман. Мен бутун                          халқимни юзини шувит қилаётган нопокларданман. Шунчалик ҳам нодон бўламанми? Биргина қизни дея келажагимга ўзим болта уриб ўтирсам?...

Ўша кўрган хосиятли тушимдан сўнг мен учун ёруғлик пайдо бўлди. Тушга яқин менинг «кулбачам»нинг ёнига «Жип» машинаси келиб тўхтади. Ичидан баланд бўйли, қорин қўйган савлатли киши тушиб, мен томон кела бошлади. Яқинроқ келганида:

– Ассалому алайкум, ватандош! Омонмисиз?, - дейиши билан оғзим ланг очилди. Ахир чет давлатда ўз она тилингда бундай илиқ сўз эшитишдан бахтлироғи бормикан? Мен ҳам саломига алик олиб:

– Ичкарига марҳамат, меҳмон. Бир пиёла чой деганларидек, - ҳалиги киши уйга кираркан, кулгу аралаш:

– Юртимнинг иси келаяпти. Ўзбеклигинг, меҳмондўстлигинг яққол билиниб турибди. Ичкарига кириб, яқиндан танишдик. Мен ҳақимда Ғиёс ака анча-мунча маълумот биларкан. Бу ерларда катта дўконлари бор бўлиб, бирига ишга таклиф қилди. Анчагина маош, турар жой, ҳужжатларни расмийлаштиришни ўз зиммасига олди. Дўстларим ҳақида айтиб бердим.

Ғиёс ака бир куни дўстларим соғ-омонлиги ҳақида хабар келтирганида, уни маҳкам қучоқлаб олдим. Дўстларимни тирик кўриб, бағримдан қўйиб юборгим келмасди…

Орадан бир йилу уч ойдан сўнг ёзда биз юртимизга қайтиш учун етарли маблағ тўпладик. Шу вақт мобайнида уйдагиларимиз анча пул жўнатдик. Ғиёс ака бизнинг шаҳардан ҳам худди шундай дўкон очиш ҳақида сўз бошлади. У очилаётган дўконга бизни раҳбарлик қилишимизга таклиф киритди. Ўзининг укаларига аллақачон бундай дўконлар очиб берган. Бу  одамни худо ўзи бизга йўлиқтиргани чин бўлсин. Аэропортга совға-саломлар билан ўзи кузатиб қўйди. Ортимиздан тез орада юртимизга қайтмоқчилигини айтди.

Самолёт Тошкентга қўниб, стюардессанинг «Ўзбекистонга хуш келибсиз!» деган ёқимли овози янграганида, биз «хушвақт бўлинг!» деб бир-биримизни табриклагандик. Юртимизнинг ҳавоси… Чиндан ҳам жаннатмакон. Йўлда келаётиб бир неча маротаба машинани тўхтатдик. Яшил майсалар устида маза қилиб думаладик. Ҳайдовчи ҳам тинмай бизга қараб куларди. Биз:

– Эй, ака! Беш йилдан бери шу ерни қўмсадик, - деявериб чарчамадик. Чиндан ҳам киндик қонимиз тўкилган тупроққа меҳримиз тортади. Шаҳримизга яқинлашганимизда юрагимизни ҳаяжон босди. Биринчи бизникига кирдик. Онам бечора кўзлари тўрт бўлиб, туни билан йўл пойлабди…Биз эса кечга яқин етиб келдик. Ғамгин кўзларига нур улашганди. Тинмай юзларимдан ўпиб, кўз ёшларини яширмасди. Отамни-ку… Қариндош-уруғлар йиғилишгану негадир, Малика билан Асад кўринмасди. Атрофимда мен танимаган ёш  жиянчаларим ўйнаб юришарди…

Кейин эшитсам, Асад билан Малика узоғи билан бир йил зўрға яшашибди. Кейин ажрашишибди. Асад ўзининг ўша севган қизига уйланиб, бир ўғилли бўлибди. Малика яқинда турмушга чиқибди…

Ғиёс ака бизга ваъда берганидек дўкон очиб берди. Тез орада шаҳарда обрўйимиз ошиб кетди. Биз ҳеч ҳам керилмасдан, Ғиёс аканинг услуби бўйича иш тутдик. Ғиёс ака айтганидек, барибир қариндош-уруғдан йироқда еган ошинг татимайди.

Учаламиз ҳам бирин-кетин уйландик. Ҳозир фарзандларимиз мактаб ёшига етиб қолди. Баъзида ўтириб, ўша кунларни эсласак, этимиз жунжикиб кетади…

Хизр бувани яна тушимда кўрдим. У менга «Ўғлим, эсон-омон қайтиб келдингми?» деди. Мен кулиб «Худога минг маротаба шукр!» дея жавоб бердим…

Эркиннинг ҳикоясини

оққа кўчирувчи:

                                                                                                                     Шаҳло АБДУСАИДОВА